I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji – percepcja sztuki.
II. Tworzenie wypowiedzi – ekspresja przez sztukę.
III. Analiza i interpretacja tekstów kultury – recepcja sztuki.
1) określa swoją przynależność kulturową poprzez kontakt z wybranymi dziełami sztuki,
uczestniczy w życiu kulturalnym tego środowiska (zna placówki kultury działające
2) korzysta z przekazów medialnych oraz stosuje ich wytwory w swojej działalności
twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą o prawach autora).
1) podejmuje działalność twórczą, posługując się podstawowymi środkami wyrazu
plastycznego i innych dziedzin sztuki (fotografika, film) w kompozycji na
płaszczyźnie i w przestrzeni (stosując określone materiały, narzędzia i techniki
2) realizuje projekty w zakresie form użytkowych, w tym służące kształtowaniu
wizerunku i otoczenia człowieka oraz upowszechnianiu kultury w społeczności
szkolnej i lokalnej (stosując także narzędzia i wytwory multimedialne).
1) rozróżnia określone dyscypliny w takich dziedzinach jak: architektura, sztuki
plastyczne oraz w innych dziedzinach sztuki (fotografika, film) i przekazach
2) rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych należące do polskiego
i europejskiego dziedzictwa kultury oraz opisuje ich funkcje i cechy charakterystyczne
na tle epoki (posługując się podstawowymi terminami i pojęciami właściwymi dla tych
dziedzin sztuki).
HISTORIA I SPOŁECZEŃSTWOCele kształcenia – wymagania ogólneI. Chronologia historyczna.Uczeń posługuje się podstawowymi określeniami czasu historycznego: okres p.n.e., n.e., tysiąclecie, wiek, rok; przyporządkowuje fakty historyczne datom; oblicza upływ czasu między wydarzeniami historycznymi i umieszcza je na linii chronologicznej; dostrzega związki teraźniejszości z przeszłością.
II. Analiza i interpretacja historyczna.Uczeń odpowiada na proste pytania postawione do tekstu źródłowego, planu, mapy, ilustracji; pozyskuje informacje z różnych źródeł oraz selekcjonuje je i porządkuje; stawia pytania dotyczące przyczyn i skutków analizowanych wydarzeń historycznych i współczesnych.
III. Tworzenie narracji historycznej.
Uczeń tworzy krótką wypowiedź o postaci i wydarzeniu historycznym, posługując się
poznanymi pojęciami; przedstawia własne stanowisko i próbuje je uzasadnić.
IV. Zainteresowanie problematyką społeczną.
Uczeń ma nawyk dociekania w kontekście społecznym – zadaje pytania „dlaczego jest tak, jak jest?" i „czy mogłoby być inaczej?" oraz próbuje odpowiedzieć na te pytania.
V. Współdziałanie w sprawach publicznych.Uczeń współpracuje z innymi – planuje, dzieli się zadaniami i wywiązuje się z nich.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe1. Refleksja nad sobą i otoczeniem społecznym. Uczeń:1) wyjaśnia, w czym wyraża się odmienność i niepowtarzalność każdego człowieka;
2) podaje przykłady różnorodnych potrzeb człowieka oraz sposoby ich zaspokajania;
3) wyjaśnia znaczenie rodziny w życiu oraz wskazuje przykłady praw i obowiązków
przysługujących poszczególnym członkom rodziny;
4) wyraża opinię na temat kultywowania tradycji i gromadzenia pamiątek rodzinnych;
5) charakteryzuje społeczność szkolną, z uwzględnieniem swoich praw i obowiązków;
6) podaje przykłady działań samorządu uczniowskiego w swojej szkole;
7) tłumaczy, odwołując się do przykładów, na czym polega postępowanie sprawiedliwe;
8) wyjaśnia, w czym przejawia się uprzejmość i tolerancja;
9) podaje przykłady konfliktów między ludźmi i proponuje sposoby ich rozwiązywania.
2. „Mała Ojczyzna”. Uczeń:1) opisuje swoją „małą Ojczyznę”, uwzględniając tradycję historyczno-kulturową
i problemy społeczno-gospodarcze;
2) zbiera informacje o rozmaitych formach upamiętniania postaci i wydarzeń z
przeszłości „małej Ojczyzny”;
3) wskazuje na planie miejscowości, siedzibę władz lokalnych i na przykładach omawia
zakres działań oraz sposoby powoływania władz.
3. Ojczyzna. Uczeń:1) wymienia i tłumaczy znaczenie najważniejszych świąt narodowych, symboli
państwowych i miejsc ważnych dla pamięci narodowej;
2) wskazuje na mapie i opisuje główne regiony Polski;
3) wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące w Polsce i na wybranych
przykładach opisuje ich kulturę i tradycje oraz wymienia miejsca największych
skupisk Polaków na świecie.
4. Państwo. Uczeń:1) wyjaśnia, w czym wyraża się demokratyczny charakter państwa polskiego, używając
pojęć: wolne wybory, wolność słowa, wolne media, konstytucja;
2) wymienia organy władzy w Rzeczypospolitej Polskiej: parlament, prezydent, rząd,
sądy i omawia najważniejszą funkcję każdego z tych organów w systemie
politycznym;
3) podaje przykłady praw i obowiązków obywateli Rzeczypospolitej Polskiej;
4) omawia wybrane prawa dziecka i podaje, gdzie można się zwrócić, gdy są one
łamane.
5. Społeczeństwo. Uczeń:1) wyjaśnia znaczenie pracy w życiu człowieka i dostrzega jej społeczny podział;
2) opisuje różne grupy społeczne, wskazując ich role w społeczeństwie;
3) podaje przykłady ważnych problemów współczesnej Polski, korzystając z różnych
źródeł informacji (od osób dorosłych, z prasy, radia, telewizji, Internetu).
6. Wspólnota europejska. Uczeń opowiada o uczestnictwie Polski we wspólnocie
europejskiej, używając pojęć: Unia Europejska, europejska solidarność, stosunki
międzynarodowe, oraz rozpoznaje symbole unijne: flagę i hymn Unii Europejskiej
(Oda do radości).
7. Problemy ludzkości. Uczeń:1) wyjaśnia, co oznacza powiedzenie: „świat stał się mniejszy” i wskazuje przyczyny
tego zjawiska;
2) opisuje i ocenia na przykładach wpływ techniki na środowisko naturalne i życie
człowieka;
3) wymienia pożytki i niebezpieczeństwa korzystania z mediów elektronicznych;
4) opowiada o przejawach nędzy na świecie oraz formułuje własną opinię o działaniach
pomocowych podejmowanych przez państwa lub organizacje pozarządowe;
5) wyjaśnia na przykładach przyczyny i następstwa konfliktów zbrojnych na świecie.
8. Historia jako dzieje. Uczeń:
1) odróżnia historię rozumianą jako dzieje, przeszłość od historii rozumianej jako opis
dziejów przeszłości;
2) wyjaśnia, na czym polega praca historyka;
3) podaje przykłady różnych źródeł historycznych i wyjaśnia, dlaczego należy je chronić.
9. Fundamenty Europy. Uczeń:1) wyjaśnia znaczenie wynalazku pisma dla wspólnoty ludzkiej;
2) opisuje życie w Atenach peryklejskich, używając pojęć: teatr, filozofia, bogowie
olimpijscy (Zeus, Atena, Apollo), mity (Herakles, Odyseusz), olimpiada;
3) charakteryzuje osiągnięcia Rzymu, używając pojęć i terminów: prawo rzymskie,
drogi, wodociągi;
4) opisuje narodziny chrześcijaństwa i jego rozpowszechnianie w czasach starożytnych.
10. Państwo polskie za Piastów. Uczeń:1) opowiada legendy o Piaście i Popielu oraz Lechu, Czechu i Rusie, a także
rozpoznaje cechy charakterystyczne legendy;
2) wskazuje na mapie Gniezno i państwo Mieszka I;
3) opisuje panowanie Mieszka I, umiejscawiając je w czasie i używając pojęć:
plemię, gród, drużyna, książę;
4) opowiada historię zjazdu gnieźnieńskiego, uwzględniając postacie: św. Wojciecha,
Bolesława Chrobrego i Ottona III;
5) wskazuje na mapie Kraków i państwo Kazimierza Wielkiego, umiejscawiając je
w czasie;
6) opowiada o panowaniu Kazimierza Wielkiego, z uwzględnieniem powstania
Akademii Krakowskiej i uczty u Wierzynka.
11. Mnisi. Uczeń:1) opisuje klasztor średniowieczny i tryb życia mnichów, używając pojęć: zakon, reguła,
ubóstwo;
2) charakteryzuje postać św. Franciszka z Asyżu.
12. Rycerze. Uczeń:1) charakteryzuje zamek średniowieczny i jego mieszkańców;
2) opisuje charakterystyczne cechy wzoru osobowego średniowiecznego rycerza.
13. Mieszczanie. Uczeń:1) opisuje miasto średniowieczne, używając pojęć: kupiec, rzemieślnik, cech, burmistrz,
samorząd miejski, rynek, mury miejskie;
2) porównuje warunki życia w mieście średniowiecznym i współczesnym.
14. Chłopi. Uczeń:1) opisuje warunki życia na wsi średniowiecznej;
2) porównuje życie chłopa z życiem rycerza i mieszczanina.
15. Odkrycie Nowego Świata. Uczeń:
1) umieszcza Krzysztofa Kolumba i jego pierwszą odkrywczą wyprawę w czasie
i w przestrzeni;
2) opisuje odkrycie Krzysztofa Kolumba, używając pojęć: karawela, Nowy Świat,
Indianie, broń palna;
3) wymienia następstwa wypraw odkrywczych dla Europy i dla Ameryki.
16. Mikołaj Kopernik i jego odkrycie. Uczeń:
1) opowiada o życiu Mikołaja Kopernika, używając pojęć: uczony, astronom, odkrycie
naukowe;
2) opisuje i umieszcza w czasie odkrycie Mikołaja Kopernika, wyjaśniając, co znaczy
powiedzenie: „Wstrzymał Słońce, ruszył Ziemię”.
17. Jadwiga i Jagiełło. Uczeń:1) wskazuje na mapie Wielkie Księstwo Litewskie;
2) wyjaśnia przyczyny unii polsko-litewskiej;
3) charakteryzuje osobę Jadwigi i wymienia jej zasługi dla kultury polskiej;
4) opowiada o przyczynach i skutkach bitwy pod Grunwaldem.
18. Dwór Jagiellonów. Uczeń opisuje życie dworskie na Wawelu w okresie panowania
Zygmuntów, używając pojęć: dwór, paziowie, komnata, arras.
19. Polski szlachcic. Uczeń:1) charakteryzuje obowiązki szlachcica wobec państwa, używając pojęć: sejm, sejmik,
pospolite ruszenie;
2) opisuje działalność gospodarczą polskiej szlachty, używając pojęć: folwark,
pańszczyzna, kmiecie, spichlerz, spław rzeczny – Wisłą do Gdańska.
20. Rzeczpospolita Obojga Narodów. Uczeń:1) wyjaśnia, na czym polegała unia lubelska i wskazuje na mapie Rzeczypospolitą
Obojga Narodów;
2) opisuje, w jaki sposób dokonywano wyboru króla, używając pojęć: elekcja, pole
elekcyjne, koronacja.
21. Rzeczpospolita w XVII w. Uczeń:1) sytuuje w czasie i omawia wydarzenia potopu szwedzkiego, z uwzględnieniem obrony
Częstochowy i postaci Stefana Czarnieckiego;
2) sytuuje w czasie i opisuje wyprawę wiedeńską Jana III Sobieskiego, używając pojęć:
oblężenie, odsiecz, sułtan, husaria.
22. Upadek I Rzeczypospolitej. Uczeń:
1) podaje przykłady naprawy państwa polskiego za panowania Stanisława Augusta
Poniatowskiego, z uwzględnieniem Konstytucji 3 maja;
2) omawia i sytuuje w czasie wydarzenia powstania kościuszkowskiego, używając pojęć: naczelnik powstania, przysięga Kościuszki, kosynierzy;
3) wyjaśnia, w jakich okolicznościach doszło do upadku państwa polskiego, podaje datę III rozbioru.
23. Formy walki o niepodległość. Uczeń:1) umiejscawia w czasie powstanie listopadowe i powstanie styczniowe;
2) wymienia cele walki powstańców oraz przykłady represji zastosowanych wobec
społeczeństwa po przegranych powstaniach;
3) omawia, na wybranym przykładzie, walkę o język polski w nauczaniu;
4) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla rozwoju kultury polskiej: Jana
Matejki, Stanisława Moniuszki, Henryka Sienkiewicza i Stanisława Wyspiańskiego.
24. Życie na emigracji. Uczeń:
1) wskazuje na mapie państwa, które przyjęły najwięcej emigrantów z ziem polskich;
2) rozróżnia emigrację polityczną i zarobkową;
3) zbiera z różnych źródeł informacje o zasługach dla kultury polskiej: Fryderyka
Chopina, Adama Mickiewicza, Marii Skłodowskiej-Curie, Heleny Modrzejewskiej.
25. Miasto przemysłowe. Uczeń:1) opowiada o rozwoju uprzemysłowienia w XIX w., używając pojęć: maszyna parowa,
kolej żelazna, statek parowy, silnik elektryczny, telegraf, fabryka;
2) wskazuje na mapie najbardziej uprzemysłowione miasta na ziemiach polskich;
3) rozróżnia rzemieślnicze i fabryczne (maszynowe) formy produkcji;
4) opisuje warunki pracy w XIX-wiecznej fabryce.
26. Odrodzenie państwa polskiego. Uczeń:
1) wskazuje na mapie granice II Rzeczypospolitej oraz wymienia jej sąsiadów;
2) wymienia czynniki decydujące o odzyskaniu niepodległości przez Polskę;
3) zbiera informacje o zasługach dla państwa polskiego Józefa Piłsudskiego i
Romana Dmowskiego.
27. Polska w okresie II wojnie światowej. Uczeń:1) wskazuje na mapie państwa, które dokonały agresji na Polskę;
2) podaje charakterystyczne cechy polityki Stalina i Hitlera wobec własnych społeczeństw i państw podbitych;
3) charakteryzuje życie ludności na okupowanych terytoriach Polski, z uwzględnieniem losów ludności żydowskiej;
4) omawia formy oporu społeczeństwa wobec okupantów;
5) opisuje postawę ludności cywilnej i żołnierzy powstańczej Warszawy.
28. Polska Rzeczpospolita Ludowa. Uczeń:1) wskazuje na mapie granice Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i wymienia jej
sąsiadów;
2) opowiada o Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, używając pojęć: odbudowa zniszczeń
wojennych, awans społeczny i likwidacja analfabetyzmu, planowanie centralne,
zależność od ZSRR, dyktatura partii komunistycznej, cenzura, opozycja
demokratyczna.
29. Solidarność i powstanie III Rzeczypospolitej. Uczeń:1) wskazuje na mapie III Rzeczpospolitą i jej sąsiadów;
2) opisuje powstanie i działania Solidarności, używając określeń: strajk, walka bez
przemocy, stan wojenny, „Okrągły Stół”;
3) wyjaśnia, jakie najważniejsze zmiany zaszły w Polsce w 1989 r.
PRZYRODA
Cele kształcenia – wymagania ogólne:
I. Zaciekawienie światem przyrody.
Uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi na pytania: „dlaczego?”, „jak jest?”, „co się stanie, gdy?”.
II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich
weryfikacja.
Uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii.
III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej.
Uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo własne i innych, świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia.
IV. Poszanowanie przyrody.
Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.
V. Obserwacje, pomiary i doświadczenia.
Uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno-komunikacyjne.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:
1. Ja i moje otoczenie. Uczeń:
1) wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie
w szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych;
2) wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się i aktywności ruchowej w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu;
3) wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu;
4) opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej;
5) uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje
i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia;
6) nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych;
7) podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop,
lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych
obserwacji;
8) podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni
przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi;
9) rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje
trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi.
2. Orientacja w terenie. Uczeń:
1) wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu;
2) obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania
i zachodu Słońca, w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia;
3) orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą;
4) identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty
w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej i w terenie;
5) posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość
na mapie z odległością rzeczywistą w terenie;
6) wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysokości w terenie;
7) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje takie formy
na mapie poziomicowej.
3. Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie. Uczeń:
1) obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje;
2) obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce;
3) obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska:
parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody;
4) posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię, prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji);
5) opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny;
6) prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów
(kształt i ściśliwość);
7) podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te
zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku;
8) obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych oraz przeprowadza, na podstawie instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność
cieplną gazów i cieczy;
9) podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał
w życiu codziennym, wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego;
10) wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza
i ciśnienia atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz
i wykorzystuje go w prowadzeniu obserwacji;
11) wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie
atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru,
podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii;
12) obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę
wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz
pogody;
13) opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrzega zależność
między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku.
4. Najbliższa okolica. Uczeń:
1) rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne
składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi;
2) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie;
3) obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego;
4) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów
lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów;
5) wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice
w sposobie ich odżywiania się;
6) przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami
lądowymi, posługując się modelem lub schematem;
7) rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki
abiotyczne;
8) obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje
prędkość przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg;
9) rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych;
10) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie;
11) obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje
przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia;
12) przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym,
posługując się modelem lub schematem;
13) rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne
charakterystyczne dla okolicy;
14) opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia
znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby.
5. Człowiek a środowisko. Uczeń:
1) prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie
najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby);
2) wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy
na stan środowiska;
3) proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu;
4) podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne
i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka;
5) podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie
człowieka.
6. Właściwości substancji. Uczeń:
1) wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin
(ocet, sok cytrynowy) występujące w jego otoczeniu;
2) porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji;
3) identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo
przewodzące ciepło;
4) podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych
i plastycznych;
5) podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego
użytku, odwołując się do właściwości tych substancji;
6) bada wpływ czynników takich jak: woda, powietrze, temperatura, gleba na
przedmioty zbudowane z różnych substancji;
7) wykazuje doświadczalnie wpływ różnych substancji i ich mieszanin (np. soli
kuchennej, octu, detergentów) na wzrost i rozwój roślin, dokumentuje i prezentuje
wyniki doświadczenia;
8) uzasadnia potrzebę segregacji odpadów, wskazując na możliwość ich ponownego
przetwarzania (powołując się na właściwości substancji).
7. Krajobrazy Polski i Europy. Uczeń:
1) rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry;
2) charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski: gór wysokich, wyżyny wapiennej,
nizinny, pojezierny, nadmorski, wielkomiejski, przemysłowy, rolniczy oraz wskazuje je na mapie;
3) podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności
człowieka;
4) wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki
narodowe, podaje przykłady rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków
objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy;
5) wymienia najważniejsze walory turystyczne największych miast Polski,
ze szczególnym uwzględnieniem Warszawy, Krakowa, Gdańska;
6) lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice;
7) opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski),
rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie.
8. Organizm człowieka. Uczeń:
1) podaje nazwy układów narządów budujących organizm człowieka: układ kostny,
oddechowy, pokarmowy, krwionośny, rozrodczy, wskazuje na planszy główne narządy tych układów:
a) układ kostny – elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny
górne, kończyny dolne,
b) układ oddechowy – jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca,
c) układ pokarmowy – jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube,
odbytnica,
d) układ krwionośny – serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice,
e) układ rozrodczy żeński – jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ rozrodczy męski –
jądra, nasieniowody, prącie;
2) wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka;
3) rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju
człowieka (zarodkowy i płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy,
przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości);
4) opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego;
5) wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen,
identyfikuje produkty spalania i oddychania: dwutlenek węgla, para wodna oraz
podaje ich nazwy;
6) opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego;
7) bada właściwości ogniskujące lupy, powstawanie obrazu widzianego przez lupę
i podaje przykłady zastosowania lupy;
8) wskazuje rodzaje źródeł dźwięku, bada doświadczalnie zależność powstającego
dźwięku od np. naprężenia i długości struny;
9) bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych;
10) porównuje prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podstawie obserwacji
zjawisk przyrodniczych, doświadczeń lub pokazów.
9. Zdrowie i troska o zdrowie. Uczeń:
1) podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka, wymienia zachowania zapobiegające
chorobom przenoszonym i wywoływanym przez nie;
2) wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi od momentu zakupu
do spożycia (termin przydatności, przechowywanie, przygotowywanie posiłków);
3) wymienia zasady prawidłowego odżywiania się i stosuje je;
4) podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, włosów, zębów,
paznokci oraz odzieży);
5) charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu;
6) wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia;
7) podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad
bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze;
8) opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach (stłuczenia,
zwichnięcia, skaleczenia, złamania, ukąszenia, użądlenia), potrafi wezwać pomoc
w różnych sytuacjach;
9) podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka (np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach lub kąpiel w niedozwolonych miejscach);
10) wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach środków czystości i korzysta z produktów zgodnie z ich przeznaczeniem;
11) wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym
posługiwania się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu, wody;
12) wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na
zdrowie człowieka, podaje propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji
otoczenia;
13) wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania.
10. Zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie. Uczeń:
1) podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyładowania
atmosferyczne, elektryzowanie się włosów podczas czesania);
2) demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływania na przedmioty wykonane
z różnych substancji;
3) wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do odbiorników, uwzględniając
napięcie elektryczne;
4) opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych, opisuje
i stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi;
5) buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania przewodzenia
prądu elektrycznego przez różne ciała (substancje);
6) uzasadnia potrzebę i podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej;
7) bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a także
oddziaływanie na różne substancje;
8) buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki
zakłócające prawidłowe działanie kompasu.
11. Ziemia we Wszechświecie. Uczeń:
1) opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu – globusa;
2) wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od
Słońca;
3) wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika;
4) bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła i jego konsekwencje, np.
camera obscura, cień;
5) bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozpraszających,
elementów odblaskowych; podaje przykłady stosowania elementów odblaskowych
dla bezpieczeństwa;
6) prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi;
7) odnajduje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a zmianą dnia i nocy;
8) wykazuje zależność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku.